De tweede pijl
Deze inleiding gaat niet over Maarten. De meesten van jullie weten wel dat ik soms moeite heb met de toespraken van Maarten. Ik verlies de draad en weet niet goed meer waar het over ging. Een ding is bij mij wel goed blijven hangen en dat is de zin: “Jullie zullen het nu zelf moeten doen” Daar denk ik vaker aan. En heb er allerlei gedachten en gevoelens over. Waarom heeft Maarten geen opvolger aangewezen? Was hij dan niet bang dat alles verloren zou gaan zonder opvolger? Waarom zouden we alles zelf moeten uitzoeken? Eigenlijk wil ik dat helemaal niet.
Een tijd ging ik er eigenlijk onbewust van uit dat jullie in ieder geval niet op mij sloeg. Want ik was er niet bij, ik ken Maarten niet, dus jullie dat zijn de meeste anderen, die moeten het zelf doen. En dat doen ze ook. Maar als ik erover nadacht klopte er iets niet: hoelang blijven jullie jullie en ik niet-jullie? En op een bepaald moment dacht ik: ik behoor ook tot jullie dus ook ik zal het zelf moeten doen. Ook al zal het niet perfect zijn en ook al zit het misschien vol denkfouten.
Wat ook bleef hangen was het woord zelf. Zelf doen, dat is wel het laatste wat ik wil doen. Ik wil eigenlijk iemand zoals Maarten, die het gaat doen voor mij, die de weg vrij gaat maken. Dat is toch veel fijner. Waarom moet ik het zelf doen, dat duurt toch veel te lang? Zo dacht ik. En ineens dacht ik ook aan Muho, een zenmeester van het klooster Antaji waar ik ooit een weekendsesshin bij gedaan heb. Die waarschuwde ons al van tevoren dat je er helemaal zelf voorstaat. Letterlijk zei hij: “Er is hier niemand die je kont voor je af gaat vegen” Mijn conclusie: we zullen het zelf moeten doen, en ieder van ons zal het zelf moeten doen.
Ik wilde jullie daarom vertellen in deze inleiding over iets wat me geïnspireerd heeft en een inzicht dat ik onlangs heb opgedaan. Misschien weten mensen daarna tijdens het gesprek wel te vertellen of Maarten hier ook iets over gezegd heeft, maar ik kon het zo één twee drie niet vinden.
Het gaat over de soetra van de twee pijlen, de Sallatha-soetra:
Onlangs werd ik aan deze soetra herinnerd omdat ik voor de zoveelste keer op de dag voor mijn vakantie weer doodziek op bed lag. Ik die tijdens werkuren nooit ziek ben. Altijd alleen maar net voor of op de eerste dag van de vakantie. De eerste dag lag ik met koorts, continu overgeven en doodmoe de hele dag te slapen. Te zwak om zelfs een telefoon op te nemen. En zonder probleem. Ik dacht niet, ik sliep alleen maar of ik gaf over en dat voelde helemaal oké. Het was helemaal goed zoals het was.
Het probleem kwam de volgende dag toen ik definitief moest besluiten of ik wel of niet mee zou gaan op vakantie. Nog wankel en duizelig maar iets beter besloot ik toch te annuleren met het oog op het drukke programma. Toen begon het: appjes met medelijden, foto’s van de reis, door reisgenoten verzonden naar mij kwamen op mij af en twijfel kwam op. Ik begon veel te denken en er van alles bij te verzinnen over waarom ik altijd ziek ben als ik vakantie heb. En dat ik ooit zelfs zo wanhopig werd dat ik een afspraak heb gemaakt met een helderziende om meer licht op de zaak te werpen.
En toen dacht ik ineens aan deze soetra, ik dacht: Hee, de boeddha heeft hier volgens mij iets over gezegd, laat ik het eens opzoeken. Soetra’s, moet ik erbij vertellen, zijn de mondelinge verhalen en toespraken van de boeddha zelf die op een bepaald moment zijn genoteerd. De oorspronkelijke lessen zeg maar. In dit geval ging het dus om de Sallatha soetra, die ook wel de soetra van de twee pijlen wordt genoemd. Voor ik daarover vertel: houd in gedachten dat de eerste edele waarheid in het boeddhisme is dat lijden onvermijdelijk is. En met lijden wordt dan niet alleen lichamelijke pijn bedoeld, maar ook alle geestelijke toestanden zoals frustratie, angst, woede en irritatie.
Het verhaal gaat als volgt:
Op een dag zat de boeddha met zijn leerlingen toen een man naar hem toe kwam en vroeg: “Waarom lijd ik, waarom ervaren mensen pijn en verdriet?” De boeddha antwoordde: “Pijn is onvermijdelijk in het leven, maar het lijden is optioneel. Laat me dit verduidelijken met een verhaal: Er was eens een man die geraakt werd door een pijl. Toen de pijl hem raakte voelde hij pijn maar in plaats van de pijl eruit te trekken en hulp te zoeken begon hij te denken over de gevolgen hiervan. Hij dacht; wat als er gif aan de pijl zat, wat als ik sterf, wat zal er gebeuren met mijn familie en bezittingen? Hij verzon een heel verhaal rondom de pijl en daardoor bracht hij zichzelf onnodig extra lijden toe.
De ervaring van deze man is als het geraakt zijn door twee pijlen. De eerste pijl staat voor de onvermijdelijke pijn die het leven met zich meebreng zoals ziekte, verlies en ouderdom. De tweede pijl staat voor de extra pijn die we onszelf toebrengen door onze gedachten zorgen en angsten. Ondanks het feit dat wij geen controle hebben over de eerste pijl, kunnen we kiezen hoe we erop reageren en de tweede pijl voorkomen.
De boeddha legde uit: als we wijsheid en mindfulness beoefenen, kunnen we onze ervaring zien zoals ze echt is zonder extra onnodige lagen van interpretatie en emotie toe te voegen. We kunnen leren om aanwezig te zijn met onze pijn zonder het weg te duwen of ervan weg te rennen. Dit zal ons in staat stellen om het lijden dat we ervaren te verminderen en een groter gevoel van vrede en geluk te ervaren.
Dit verhaal leert ons desondanks dat we de gebeurtenissen in het leven niet onder controle kunnen houden we wel kunnen kiezen hoe we daarop zullen reageren. Door mindfulness en wijsheid te beoefenen kunnen we leren onze ervaringen te accepteren zoals ze zijn.
Ik realiseerde me dat mijn eerste pijn gewoon lichamelijke pijn was. En dat die eigenlijk helemaal niet erg was geweest als ik er niet van alles aan had toegevoegd, waardoor ik er twee dagen geestelijk ziek van werd. ...... En toch is het niet zo gemakkelijk om daar rekening mee te houden. Je moet heel alert zijn op de eerste pijn, de pauze en de tweede pijl. De kracht zit in de pauze. Dan kan je een andere weg kiezen: de gedachten wel zien, maar loslaten. Dat doen we door mindfulness te beoefenen en zacht te blijven.
Ook het gebruikelijke oordeel moet in twijfel worden getrokken. Het oordeel dat dingen op een bepaalde manier móeten zijn, de verhalen die we onszelf vertellen. Het is gewoon zoals het is en we kunnen kijken wat we ervaren zonder oordeel.
Deze soetra zegt overigens niet dat wij geen gevoelens zouden mogen ervaren of geen actie zouden moeten ondernemen. Het gaat om het loslaten van de steeds repeterende verhaallijn en hoe we, als we onbewust zijn, ons laten meeslepen in fantasieën en angstscenario’s. Daar kan ik van meepraten en dat wilde ik met jullie delen.
Sonja Gerrits
