Surfen op het ‘hier en nu’

 door Simon Knepper

Inleiding van zaterdag 2 november 2019 bij Taozen-groep ‘Tao-zen oefenen’

Toen ik een jaar of 17 was kreeg ik voor mijn verjaardag mijn eerste, eigen boekje over Zen kado: de ‘Inleiding tot het Zenboeddhisme’ van professor D.T. Suzuki.
Vond ik geweldig fascinerend en ik begreep er niks van, behalve dat de schrijver waarschijnlijk heel geleerd was.
Maar al gauw kwamen gelukkig andere mensen langs. Alan Watts, Robert Pirsig met zijn geweldige ‘Zen en de kunst van het motoronderhoud’, maar ook Krishnamurti en Vimala Thakar en Karlfried Graf Dürckheim.

Wat die gemeen hadden is dat ze allemaal luid en duidelijk wezen op het hier en nu als de enige toegangsweg tot, laten we zeggen, het Onnoembare.
Zen, ging ik zo geleidelijk aan begrijpen en ook ervaren, is levenskunst en echte levenskunst houdt in dat je leert hier en nu te leven.

Zo denk ik er nog steeds over, en die overtuiging is inmiddels sterker dan ooit. Maar de afgelopen maanden heb ik wel veel nagedacht over de vraag: wat bedoel ik dan eigenlijk met ‘hier en nu leven’? En waarom vind ik het zo belangrijk, wat geeft het me?

Dat ‘hier en nu’ is iets heel vreemd en ongrijpbaars. Tijd en ruimte zijn onscheidbaar, weten we sinds Einstein, en in het verlengde daarvan zijn ook hier en nu onscheidbaar. ‘Hier’ is altijd ‘nu’ en ‘nu’ is altijd ‘hier’. Hedendaagse natuurkundigen kunnen je uitleggen dat de vraag Wat gebeurt er nú op de planeet Venus? ’zinloos is. Even zinloos als Wat gebeurt er hiér op planeet Venus? Elk ‘hier’ heeft kennelijk zijn eigen ‘nu’. Voor mij een verbluffende en mateloos fascinerende gedachte.

Wat de zaak nog mysterieuzer maakt, is dat ‘hier’ en ‘nu’ niet alleen onscheidbaar zijn, maar zich ook niet laten fixeren. Het hier en nu is een continue stroom, een soort rivier, en rivieren kun je per definitie niet fixeren om er optimaal mee in contact te komen. Hier en nu leven heeft blijkbaar niet te maken met iets stilzetten, iets vasthouden of isoleren.

Hier en nu leven is beslist óók niet dat we ons verleden uitwissen. Ik denk ook dat we dat helemaal niet kunnen, zolang we mentaal gezond zijn. Bovendien: je verleden uitwissen zou voor sommige mensen misschien voordelen hebben, maar het betekent ook dat alles verdwijnt wat je in dat verleden hebt geleerd.
Daarmee zou het heel onverstandig zijn. Als we hier ons verleden zaten uit te wissen, liepen we straks buiten onmiddellijk onder de eerste beste auto.

Daar komt bij dat we ons meeste recente verleden, datgene wat we net hebben beleefd, continu bij ons dragen in ons werkgeheugen en ons kortetermijngeheugen. Dat helpt ons te handelen. Voor dat datzelfde handelen is het nodig dat we voortdurend op de meest nabije toekomst anticiperen. Terwijl ik deze zin voorlees zie ik de volgende woorden al, en ben ik me ervan bewust dat er nog meer zinnen komen. En gelukkig maar, want daar kan ik bijvoorbeeld mijn intonatie op afstemmen.
Dat even vasthouden van het nabije verleden en anticiperen op de nabije toekomst hebben we gemeen met alle levende wezens. Het is inherent aan leven. Letterlijk ‘in het moment leven’ kúnnen we dus eenvoudigweg niet.

Waarmee ik nogmaals terug ben bij de beginvraag: Wat bedoel ik dan met hier en nu leven? Mijn antwoord is, uiteindelijk: ik heb geen flauw idee. Maar dat is geloof ik niet iets om wakker van te liggen. Want het goede nieuws is: tegelijk weet ik heel goed wat het is, hier en nu leven. Het gebeurt me vrij geregeld. Vaak genoeg in elk geval om te weten dat het niks bijzonders is, laat staan iets ingewikkelds. Ik denk alleen dat het zich niet in woorden laat vatten.

Nog meer goed nieuws: dat ik steeds zekerder denk te weten wat het allemaal niet is. Ik zei al: hier en nu leven kan volgens mij niet betekenen dat je verleden wordt gewist. Het kan ook niet betekenen dat je niet meer anticipeert op de toekomst. Prima, dat mag dan zo zijn, maar er is gelukkig nog meer over te zeggen. Het hier en nu leven dat ik bedoel, en dat wél kan, houdt in dat je niet de bril van het verleden op je neus hebt en ook niet de bril van de toekomst. Dat je je niet laat meeslepen en sturen door emoties die vastzaten aan gebeurtenissen uit het verleden, en ook niet door al die belangen die te maken hebben met het voor de toekomst veiligstellen en verstevigen van je ego. Met alles wat je niet werkelijk bent en wat er dus niet werkelijk toe doet.
Voor mij betekent hier en nu leren leven niks anders dan leren dáár alert op te zijn: op het feit dat je onbewust of halfbewust voor de zoveelste keer een van die gekleurde brillen hebt opgezet. En dan zo’n bril meteen weer even afzetten, zonder treurnis of zelfverwijt.
Zulk hier en nu zijn ervaar ik zelf als een soort surfen. Jezelf ontspannen staande houden op een rollende golf (ik stel me voor dat geoefende surfers dat zonder gerichte inspanning doen), en elke keer als je in het water bent gedonderd gewoon weer vrolijk op die plank gaan staan. Niks meer, niks minder.

Ten slotte: Waarom is op dié manier hier en nu leven belangrijk? Simpel, denk ik. Omdat het de enige manier is om jezelf en je omgeving tot hun recht te laten komen. En tegelijk: om je opgenomen te kunnen voelen in de levende werkelijkheid, die dan steeds weer even nieuw blijkt te zijn als dragend en ondoorgrondelijk.